Mehmed Arifê Cizîrî

Di vê mehê de, em bi munasebeta salvegera wefata hunermendê mezin, kanî û jêdera kilam û stranên kurdî, bilbilê Kurdistanê Mehmed Arifê Cizîrî (Cizrawî) bibîr dihênin.

Kitêbxaneyek zindî bû Arif. Di jiyana xwe de gelek berhem hiştin. Bi sedan kilam û stiran di sêlik û kasêtan de parastin. Dema mirov Mehmed Arifê Cizîrî be, dengê xelkek bindest û hejar be, bi xwe pirtûkxane be û kaniyek giring ji çanda welatê xwe be, diyar e ku bi qasî berhemên hiştine, dikare gelek pê re çûbin gorê, winda û jibîr bibin. Lewma divê Mehmed Arifê Cizîrî bibe mijar ji lêkolîner û muzîsyenan re. Berhemên wî, bi zimanê hunerê bên nivîsîn û di nav neslê nû de belav bibe. Da ku ew û berhemên wî herdem bijîn.

1912 de li Cizîra Botan hatiye dinyê. Wefata bavê wî nayê bîra wî. Dayika wî Edlê Xatûn ji binemalek eslî û dewlemd bû. Edlê Xatûn stranbêj bû.

Mehmed Arif, beşek ji xortaniya xwe, zêdeyî 4 salan di zindana Amedê de, di dema serhildana Şêx Seîd de derbas kir (1924-1929). Dewletê gelek ji kesên nas û hevalên wî bir ber sêdarê û bidarvekir. 

'Lê lê dînê
Keçê dînê te ez helandim te ez gerandim
te ez xapandim serê çol û beyara
bê bextê bê qewlê bê soz û bê qirarê
te ez duv xo gerandim
weke teyrê esmana nav teyrê revê
bê çeng kirim helandim û ez gerandim
lê lê dînê
li hepsa Mêrdînê bendewarê te bîm...'

Mehmed Arifê Cizî rî mîna gelek hunermendên kurda demek dirêj şerê hejartiyê kiriye. Tunebûnê ew êşandiye. Li gelek deverên Kurdistanê, civatên axa û began de stiran gotiye.

Mehmed Arif, derbasî aliyê başûrê welêt, pêşî Zaxo paşê aliyê Duhokê dibe. Heta tê nasîn stirana dibêje.

Di salên 1933-1961 de bi gelek hunermendan re kar û xebat kir û li gelek deveran geriyan, stiran gotin û konsêr dan. Li gorî çavkaniyên guhertî, du sala bi Meryem Xanê re li Beyrûdê, Helebê, Kuweytê û rojhilatê welêt geriyan. Bi stranbêjên nasdar Îsa Berwarî û Gulbaharê re diçin Beyrûdê. Li wir bi Seîd Yusif û Şêrîn re beşdarî şahiyek mezin dibin. Nêzî salên 50 î li radyoya Dengê Kurdî li Baxdê stiranên Mehmed Arif belav dibin. Paşê di gel Hesenê Cizîrî diçin Suriyê. 1961 de dibin mêvan li aliyê Kermanşahê.

Bi kurtasî ku mirov formule bike: Mehmed Arif, li bajarê Cizîrê, navenda Botanê hatiye dinyê. Hayê xwe ji dîrok û serpêhatiyên Mîrên Botanê, Şerê Yekem yê Cîhanê û tevkûjiya Mesîhiyan heye. Bûye şahidê serhildanên kurda û girêdana wî bi a Şêx Seîd re bûye. Hatiye girtin. Bi stranên dayika xwe, hunermendên herêmê û çanda kurdî mezin bûye. Li gelek deverên xerîp û Kurdistanê geriya ye. Bi dengbêj û stranbêjên nasdar re kar kiriye. Di hunera wî de bandor û şopên van tevan xuyanî dikin.

Gelek hunermendên kurd, dengbêj û stranbêjên nasdar Mihemed Arifê Cizîrî weke mamostên xwe, dibistan û kaniya dengbêjî û stranbêjiyê dibînin. Mirov wan fêm dike. Ji ber ku di her stiran û kilama Cizîrî de rûpelek ji dîroka gelê kurd heye. Adet û toreya dengbêjî û stranbêjiyê esas hatiye girtin.

Bi mûnasebeta salvegera wefata Mehmed Arifê Cizîrî de, em wî bi hurmet û hezkirinê bibîr dihênin (17-12-1986). Yezdan wî bi rehma xwe şa bike. Ji bo dewlemendî û mîrasa ji me re hiştiye, em spasdarê wî ne.

'Xezal xezal hayê
hawara gelî hemî gundyano, cîrana
ma hûn nizanin rûkê xezala malxirap sorbîne
ji kit matê ramûsana
huy cefayê... '

 

Zarathustra Gabar ÇIYAN, 2015-01-03, Stockholm