Kilamên wan, şahidên rûpelên winda yên dîroka me ne. Li ser cografya, anku cî û deverên xelkê lê jiyana xwe domandine, agehdariyê didin. Kilam, gelek caran bi lehengiya kesan bingeha xwe distînin. Bi sedem û encamên buyaran dikemilin. Û bi kêşara xwe, zimanek bilind û nazik, çîrokên tekûz û pêbawer ku bi hezkirinê, bêbextî, dilsozî, şerê man û nemanê barkirî ne, bi xwîn û goşt dibin, şiklê xwe yê dawî distînin û di nava xelkê de belav dibin.
Her kilamek, çîroka xwe heye. Carna, heman çîrok bi awayên cewaz tên ser zimên. Lê buyer yek e. Anku dendika eslî nayê guhertin. Hurmeta ji rastiya buyerê re, esas e. Gelek caran bê enstruman têne gotin.
Behtir
"deng"ê dengbêj bala mirovan dikşîne. Çîrokek balkêş têr nake ku xelk
li dengbêj guhdarî bikin. "Dengê serî" yê herî bi nirx e. Anku bêjiya
bi dengekî çiyayî balkêş e. Hunera "bêjî" û şirovekirina çîrokê dibe
mifteya guhdarkirin, bilinkirin û xwedîderketina li dengbêjan.
Bilindbûn, kurbûn û
xweşiya zimanê kurdî bi kilaman, xwe baştir dide der. Nazikî û nazdariya zimanê
me, bi saya çîrokên wan şêrîntir dibe. Rola dengbêj û kilaman di pêşxistina
zimên de mezin e.
Bi kurtî, dengbêj,
rûpelên dîroka me ji windabûnê rizgar dikin. Kilam, li ser dem û cihên buyer lê
dibin agehdariyên giring didin. Jiyana wê demê, mêranî, pîvanê exlaqî, evînî, şer
û çareseriya nakokiyan ronî dikin. Bi awayekî aktîf zimên bikar dihênin. Pêş de
dibin. Kaniyên giring yê çanda me ne.
Karapetê Xaço,
dengbêjek nijadermenî ye. Ji gundê Bileydera deşta Xerzanê ku bi ser Reşkotanê
ve ye. Dêûbavê xwe di sala "Şur" anko "Seyfo" de winda kirî
ye. Bi destê Romê hatine kûştin. Lê piştî xwedîderketina li wan, bi xwîşk û
birayê re xwe re ji mirinê rizgar dibin. Hejartî û tunebûn di wan salên şer de
pirsgirêkek mezin bû. Wan jî para xwe jê girtibû. Xaço, di zaroktiya xwe de
berpirsiyartiya malê hildigre ser milên xwe. Li dengbêj û stranbêjên herêmê
guhdarî dike û kilaman, stiranên eşq û dîlanê jiber dike. Piştî demek kin, bi
dengê xweyî xweş tê nasîn. Dikeve civata nasdar û dewlemendên kurda. Di şahî û
civatan de kilam û stranan dibêje.
Karapet, piştî
serhiladan Şêx Seîd, derbasî aliyê Suriyê dibe. Li Qamişlokê bi cî dibe. Demekê
di nav leşkerên Fransa de dixebite. Paşê derbasî aliyê Ermenîstanê dibe. Di
radyoya Dengê Erîvanê beşa kurdî de kilamên wî têne belavkirin.
"Lawkê
Metînî" kilama wî ya herî nasdar e. Çi kes nikare mîna wî bêje. Mîna gelek
kurda, demek dirêj, min li vê kilamê guhdarî dikir, lê nizanî bû dengbêj kî ye.
Piştre pê hisiyam ku Karapetê Xaço ye. Lê agehdariyên derbarê jiyana wî de kêm
bû.
Rojnamevan-nivîskar
Salihê Kevirbirî, bi xebata xwe ya lêkolînerî li ser çanda kurdî tê nasîn. Bi
xwe nehêne zimên jî, dengbêjiya wî heye. Dengê wî xweş e. Kevirbirî li ser
jiyan û hunera Karapet xebitî. Çû hetanî Ermenîstanê û pê re axifî. Bîranînên
wî nîvîsî. Ji gundê lê mezin bûye agehdarî berhev kir. Hejmarek wêne peyde kir.
Bi agehdariyên giring li ser deng û dengbêjiyê, berhemek giranbuha, pirtûkek bi
navê "Sedsala qerînekê, Kerapetê Xaço" pêşkêşî kitêbxaneya kurdî kir.
Berhema wî lê hêja
ye. Divê bê xwendin. 143 rûpel e û di 2009 de li Istanbulê di nava weşanên Do
de belav bûye. Pirtûk li Turkiyê û Kurdistanê bi rêya pirtûkxaneyan têne
belavkirin/ firotin.