Wergerandina berhemên edebî ji zimanekî din, dewlemendiyekî mezin pêşkêşî ziman û civatê dike. Mecalê dide xelkê ku ji pac û awirên cewaz li xwe û cîhanê binêre. Çand û edebiyata gelên din nas bike. Berhemên wisa li ser civatê xwedî bandor in.
Bi têkiliya bi edebiyata biyanî re, ziman jî pêş dikeve. Di dema wergêrê de û bi qonaxa nasîna çand û edebiyata gelên din re, ziman, peyv û binavkirinên nû peyde dike. Xwe li gorî merc, dem û hewcedariyên derdikevin pêş, nû dike, û cihê xwe di nava zimanên pêşketî de digre.
Wergêrê berhemên wisa, karekî giranbuha pêk dihênin. Wergêr, zimanê edebî baş zanin. Çanda wî zimanî re ne xerîb in. Nivîskarê berhemê û şêweyê nivîsîna wî nas dikin. Zimanê Kurdî ji dayika xwe fêr bûne. Di şewbêrkên Kurda de mane û bi çîrok, serpêhatî û stiranên Kurdî re heval in, û têkiliya wan bi edebiyata Kurdî re xurt e.
Dema mirov, xislet û taybetiyên hatine qalkirin di xwe de bicivîne, piştî wergerandina çend berhem û pêkhatina tecrubeyan, ji aliyê mesleka wergêra edebî ve, bi hurmetekî mezin têne pêşwazî kirin. Xizmeta wan nayê jibîrkirin.
Serokê berê ya Akademiya Swêd, nivîskar Pär Lagerkvist (1891-1974) kesekî naskirî ye. Taybetiya wî bi helwêsta wî ve girêdayî ye. Lagerkvist li ser pirsên jiyanê, pêkhatina xweza û pirsên bêbersiv yê rûhanî kur dibe û li bersiva pirsan digere. Wêrek e. Dîtînên xwe bi zimanekî edebî û bilind, bêyî ku sînoran û tirsê nas bike dihêne zimên.
Doktorê felsefê Lagerqvist, xelata Nobelê jî girtiye. Ew bi berhemên xwe yên mîna pirtûkên helbestan ”Tirs”, ”Welatê Êvarê” û drama ”Nependiya Ezmên”, çîroka ”Serbir” tê nasîn.
Nivîskar û helbetsvan Serkan Brûsk, piştî kar û xebatek bi sebir, berhema hêja ya Lagerkvist bi navê ”Aftonland” Welatê Êvarê, di bin navê ”Warê Êvarê” de, bi Kurdî pêşkêşî xwendevanan dike. Berhem cara pêşî di 1953 de li Swêdê, bi Swêdî çap bûye. Wêrgera wê ya bi Kurdî ku ji aliyê Brûsk ve hatiye kirin, weke pirtûk di dawiya tebaxa 2011 de kete ber çapê û di nav weşanên Instîtuya Kurdî li Stockholmê belav bû. Berhem ji 60 rûpelan pêk tê.
Berî wergerandina kitêbek bîyanî, xwendin û têgihiştina berhemê, hezimkirin û peydekirina peyvên hevbeş, hemanwate şert e. Bicîhkirina peyvan, avakirina hevokan îskeleta berhemê pêk dihêne. Hostebûna wergêr, û bicîhkirina hevok, hîs û wêneyên nivîskarê bîyanî ji pirtûkê re dibe xwîn û goşt, û berhemê bi şêweyeyekî mukemel dihêne holê, bi rih dike.
Brûsk bi xwe helbestvan e. Di helbestên wergerandî de, xurtbûna zimanê xwe yê edebî diceribîne. Gavekî din pêş ve diçe. Zimanê Kurdî ku ji aliyê tarîfkirin û binavkirina xweza û pirsên rûhanî bilind e, dike bingeh û li helbestên Swêdî bar dike. Bi vê barkirinê û ceribandinê, hewildana Kurdîkirina helbestê derdikeve pêş, mirov Lagerkvist ji malê dihesibîne. Bi hêsanî dikeve cîhana wî. Pîvanên piralî bi hêsantir dikare pêk were:
Yê mirî
Hemû tişt hene, bi tenê ez êdî nema heme,
hemû tişt li şûna xwe ne, bêhna baranê ya ji geyê,
wek tê bîra min û wingîniya bayê ji darê
koçberiya ewran û taswasiya dilê mirovan
Bi tenê taswasiya dilê min êdî nemaye…
Helbesta ”Sibeh”ê mîna çîrokek kevnare ye. Weke stiranekî ye ku rengê xwe ji xwezayê girti be. Blûra şivanekî jê re dibe instrûment, ba û bahoza pelên dara tuwê alastî stiranê dubare dike:
Sibehwar bi ezmanê xwe yê ji hingivîn
Radayî û li bende ye bi çavên xwe yên xav
Bi çavên xav ên hemû gulan.
Xweşik mîna jinekê, weke hezar jinan,
Ew dirêjkirî ye û çavêngulvedayî digire,
Li binya ezmanehingivînê xwe dirêjkirî ye
Û li benda şahê xwe ye, ev roja bêhurmet.
Û mirina tal, bi pênûs û hostebûna Lagekvist rengekî cuda distîne. Aliyên herdem tabû, bi tirs û perdeya reş bi ser de kişandî, jê re dibe mijar. Hewil dide pirsên bêbersiv, tevlîheviya pirsên ne zelal ronî bike. Fermo em bi hev re beşek ji li helbesta ”Sibeha Afrandinê” binêrin:
Ez ew stêrka reş im, dunya,
Di min de hertişt jîn dibe, lê ez bi xwe najîm,
Ez mirin im ku jiyanê dide.
Ez tarîtî me ku ronahiyê vedixwe,
bi rêya tîbûna xwe ya nayê şikenandin
piştî ronahiyê
dibe sedema hemû jiyanê,
Ez ew stêrka reş im
Hemû ew mirî li cem min divehisin.
Xwendina berhemek lê hêja, helbestên balkêş û mecalên nasîna nivîskarekî navdar bi rêya vê pirtûkê mûmkûn e. Pirtûk dikare bi rêya e maila instîtuyê bê xwestin: instituyakurdi@yahoo.se.
Danasîn & Analîz: Gabar ÇIYAN
